Różne oblicza depresji

Depresja jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych na świecie i równocześnie – jedną z głównych przyczyn samobójstw. Na świecie chorują na nią ok. 350 mln ludzi, w Polsce – 4 mln, a liczba to wciąż rośnie. Pojęcie ,,depresji” zostało przyjęte przez język potoczny, do określenia stanu głębokiego smutku, zniechęcenia i apatii, istotny jest natomiast fakt, iż jest to poważna, realna choroba o wieloczynnikowym podłożu (genetycznym, biologicznym, osobowościowym i psychologicznym), związana z nieprawidłowo funkcjonującymi neuroprzekaźnikami w naszych mózgach. Klasyfikacje zaburzeń psychicznych dotyczące zaburzeń afektywnych pokazują nam, z jak złożonym zjawiskiem mamy do czynienia. Przykładowo, klasyfikacja ICD-10 wyróżnia epizod depresyjny, zaburzenia depresyjne nawracające (choroba afektywna jednobiegunowa), chorobę afektywną dwubiegunową, a także uporczywe zaburzenia nastroju w postaci cyklotymii i dystymii. Oprócz tego, w literaturze można znaleźć wzmianki o tzw. depresji sezonowej, dużej depresji, a także depresji młodzieńczej. Czym więc tak naprawdę jest depresja i jak się w tym wszystkim połapać?

Epizod depresyjny – mówimy o nim w przypadku pierwszego zachorowania na depresję, bowiem każdy kolejny epizod chorobowy zaliczany jest już do zaburzeń depresyjnych nawracających. By móc rozpoznać epizod depresyjny, konieczne jest wystąpienie określonych objawów (takich jak obniżenie nastroju i energii, utrata zainteresowań i przyjemności, osłabienie koncentracji, zaburzenia snu i apetytu, pesymistyczne, niejednokrotnie samobójcze myśli itp.) i utrzymywanie się ich w okresie przynajmniej 2 tygodni. Zależnie od stopnia nasilenia objawów, wyróżniamy epizod depresyjny lekki, umiarkowany i ciężki.

Duża depresja – jest w zasadzie tożsama z epizodem depresji, pochodzi jednak z klasyfikacji DSM. Tutaj również muszą występować określone objawy (przynajmniej 5, spośród objawów takich jak obniżenie nastroju, zmniejszenie zainteresowania wszystkim, utrata lub przyrost masy, bezsenność lub nadmierna senność, zmęczenie, utrata energii, obniżona koncentracja, ,,czarne” myśli) i również muszą utrzymywać się przez przynajmniej 2 tygodnie.

Zaburzenia depresyjne nawracające (choroba afektywna jednobiegunowa) – mówimy o nich, gdy pojawi się więcej niż jeden epizod depresyjny. Zaburzenia afektywne cechują się dużą nawrotowością. Z tego względu, pojawienie się kolejnego epizodu depresji znacząco zwiększa wystąpienie kolejnego epizodu (prawdopodobieństwo wystąpienia epizodu depresji, w ciągu 3 lat dla pierwszych 3 epizodów, wynosi 50%, 70% i 90%!). Każdy z kolejnych epizodów może różnić się od poprzedniego przebiegiem i objawami, charakterystyczne jest jednak utrzymywanie się stanu subdepresyjnego pomiędzy epizodami chorobowymi.

Choroba afektywna dwubiegunowa – związana jest z następującymi naprzemiennie klasycznymi epizodami depresji oraz epizodami maniakalnymi (rozpowszechnienie tego typu – 1%) i hipomaniakalnymi (2-3%) przy średnim wieku zachorowania ok. 25 r.ż. Objawy występujące w czasie epizodu maniakalnego to m.in.: podwyższony nastrój, nadmierne podniecenie i pobudzenie, dysforia, omamy i urojenia wielkościowe. Charakterystyczny jest nagły początek, duże nasilenie objawów i równie nagły koniec, przy częstych nawrotach i zmienności faz. Epizody hipomaniakalne różnią się od maniakalnych typ, iż cechuje je mniejsze nasilenie objawów, brak urojeń i omamów (możliwych w manii), a także większa skłonność do kontaktów społecznych i seksualnych (otoczenie może podziwiać chorego w epizodzie hipomaniakalnym za jego wytężoną pracę, energię i zapał).

Dystymia – uporczywe, przewlekłe obniżenie nastroju, które jednak nie spełnia kryteriów zaburzeń depresyjnych. Związane jest z uczuciem ciągłego zmęczenia i przygnębienia, anhedonią (czyli niezdolnością do radości i odczuwania przyjemności), przy równocześnie względnie dobrym radzeniu sobie na co dzień.

Cyklotymia – kolejny rodzaj uporczywych zaburzeń, związanych z utrzymującą się niestabilnością nastroju, a więc przeplatającymi się okresami zarówno łagodnej depresji, jak i podwyższonego nastroju. Ryzyko zachorowania wynosi tutaj od 0,4% do 3,5%.

Depresja młodzieńcza – przez niektórych badaczy wyróżniane są osobne rodzaje depresji, występujące u młodzieży. Przykładowo, Bomba (2007) wyróżnił cztery rodzaje depresji młodzieńczej, z której każda charakteryzuje się odmiennymi objawami: depresję czystą (obniżony nastrój i napęd, lęk przed przyszłością), depresję z  rezygnacją (trudności w nauce, brak sensu życia, myśli i tendencje samobójcze), depresję  z  niepokojem (podstawowe objawy depresji, a do tego – wahania nastroju i zachowania autodestrukcyjne)  oraz depresję  hipochondryczną (silna somatyzacja objawów depresji, hipochondryczne skupienie na własnym ciele). Z kolei Kępiński (2010) wyróżnia cztery inne rodzaje młodzieńczej depresji. Pierwszą z nich jest depresja apatyczno-abuliczna (z objawami takimi jak bierność pustka, brakiem i sensu życia). Kolejna – depresja buntownicza (związana z zaostrzeniem zachowań charakterystycznych dla okresu buntu  młodzieńczego, agresją skierowaną na siebie i innych oraz niskim poczuciem własnej wartości). Z kolei trzecia postać depresji to depresja rezygnacyjna (z objawami braku wiary w siebie, braku dotychczasowych aktywności i zainteresowań, pesymistyczną  wizją  siebie i przyszłości). Ostatnia to postać  labilna  depresji (labina tzn. powiązana z silnymi wahaniami nastroju, a także wyraźnymi tendencjami samobójczymi).

Depresja sezonowa (inaczej – choroba afektywna sezonowa) nie bez kozery jest ,,sezonowa” – wykazano bowiem silny, czasowy związek pomiędzy początkiem jej epizodu a porą roku (jesienią i zimą). Dokładnych jej przyczyn należy upatrywać w zbyt dużej ilości wydzielanej melatoniny (lub wydzielanie jej niezgodnie z cyklem snu i czuwania). Jest to hormon wydzielany przez naszą szyszynkę, głównie po zapadnięciu zmroku, regulujący nasz sen oraz stan czuwania. To właśnie z uwagi na zmniejszoną, sezonową ilość światła słonecznego i zwiększone ilości melatoniny mamy do czynienia z zaburzeniem rytmów biologicznych i w konsekwencji – depresją sezonową. Jej typowe objawy to nadmierne łaknienie i wzrost masy ciała, nadmierna senność czy brak energii.