Dynamika przemocy seksualnej – mechanizm działania sprawców

Kim jest i jak działa sprawca przemocy seksualnej? Czy są jakieś cechy, które łączą wszystkich sprawców przemocy seksualnej? Jak zaczyna się przemoc seksualna? Co dokładnie dzieje się w samym dziecku uwikłanym w przemocową relację? Jakie manipulacje stosuje sprawca, by uwikłać dziecko w zależnościową relację?

Profil psychologiczny sprawców przemocy – czy istnieje coś takiego?

Wbrew intuicji, mitem jest przekonanie, iż sprawcy przemocy muszą się zachowywać w jakiś specjalny, unikatowy sposób. Problem polega na tym, że zachowują się oni dokładnie tak, jak reszta ludzi – mogą być troskliwi i opiekuńczy, mogli odebrać edukację, tworząc rodziny z sukcesem materialnym i zawodowym. Podstawowy wniosek jest więc taki, że nie da się rozpoznać napastnika seksualnego po poziomie wykształcenia czy statusie społeczno-ekonomicznym, a znaleźć ich można w każdej grupy zawodowej i społecznej. Co więcej – nie ma specyficznego portretu psychologicznego sprawcy, który dałoby się określić za pomocą dzisiejszych narzędzi i testów.

Potencjalnego poedofila może charakteryzować długa historia aresztowań, jak i brak jakichkolwiek notowani. Może on mieć za sobą długą historię leczenia lub nie mieć postawionej żadnej diagnozy – większość z pedofilów cechuje brak zaburzeń psychicznych i patologii poza dewiacją seksualną. Co prawda część badań dowodzi, że od 50% do nawet 75% sprawców ma zaburzenie osobowości aspołecznej – jednak nie jest to kryterium diagnostyczne i warunek konieczny, wskazujący na dewiacje.

            Brak kryminalnej przeszłości, otwartość, przyjęte wykształcenie, czy nawet dobra relacja podejrzanego o pedofilię ze skrzywdzonym dzieckiem zupełnie o niczym nie świadczą – pedofile potrafią doskonale omotać swoją ofiarę, sprawić, że jest do nich przywiązana, o czym przekonamy się więcej w kolejnej części artykułu.

Mechanizm przemocy seksualnej – jak zaczyna się przemoc?

Dynamika przemocy seksualnej składa się z pięciu głównych etapów:

  1. Uzależnienie

Jest to etap jeszcze przed samym aktem przemocy, w którym to sprawca rozwija zaufanie i zależność dziecka wobec siebie za pomocą szeregu manipulacji (mówimy tu o sytuacji, gdy sprawcą jest osoba spoza rodziny, która przykładowo – staje się przyjacielem domu). Początkowo objawia się to niewinnymi rozmowami i rozpoznaniem, czy rodzice zajmują się dzieckiem i czy mają dla niego czas. Powiązane jest to z budowaniem zaufania u członków rodziny, prezentowaniem, jakim jest się dobrym opiekunem. W rzeczywistości, zachodzi tutaj manipulacja całym systemem rodzinnym, w wyniku którego dziecko czuje się coraz bardziej samotne i opuszczone. Sprawca stara się więc być nieustannie w życiu dziecka, wykorzystując swoją pozycję autorytetu, próbując w jakiś sposób uzależnić je od siebie (emocjonalnie lub finansowo), dając mu wsparcie, drogie prezenty, atrakcyjne, normalnie niedostępne i zakazane rozrywki, czy wyjazdy. Tworzy w ten sposób iluzję wyjątkowości, w której ofiara czuje się specjalna, jedyna w swoim rodzaju. W tym czasie sprawca stopniowo przyzwyczaja dziecko do bodźców, słów i zachowań, naruszających jego granicę i niedostosowanych do jego wieku. Co więcej, niejednokrotnie robi to w obecności kogoś z rodziny, po to, by oswajać otoczenie ze swoimi przemocowymi zachowaniami. Przez brak reakcji kogokolwiek z osób bliskich, dziecko może pomyśleć: ,,Skoro mój opiekun nie reaguje, a nawet się z tego śmieje, to te zachowania wobec mnie są nieważne, nieistotne… może nawet normalne?”. Koniec końców, gdy dochodzi do aktów seksualnych, dzieci są pozostawione z tym niejako same. Nie ujawniają tego, co się dzieje, bo w wyniku sieci manipulacji sprawcy, czują, jak gdyby same się na to zgodziły.

  • Interakcja seksualna

Po zbudowaniu zaufania dziecka i rodziny, sprawca najczęściej ma możliwość bycia z dzieckiem sam na sam, posuwając się do coraz gwałtowniejszych zachowań. Przemoc może przybrać formę gwałtu, lub stopniowego przyzwyczajania do dotyku, poczynając od zabawy w ,,gilgotki” czy ,,zapasy”, a kończąc na ostrej przemocy. Jedyne, co może zrobić dziecko w czasie aktu seksualnej przemocy, to brak reakcji, wyłączenie się, uciekanie umysłem ze swojego ciała…

  • Utrzymywanie tajemnicy

Sprawca pomiędzy aktami przemocy wciąż stosuje zabiegi manipulacji, budując obraz ciepłego i opiekuńczego, ale także stosując przekupstwa i groźby. ,,Niech nikt ci nie próbuje wmówić, że to, co robimy, jest złe, bo nie jest – jest wyjątkowe” – tak sprawca może ,,mieszać” dziecku w głowie. Dziecko uwikłane w taką relację boi się ujawnić – jest to dla niego prawdziwe wyzwanie, zwłaszcza, gdy sprawcą jest ktoś z bliskich. Z uwagi na przesunięcie odpowiedzialności, dziecko może się obawiać, iż sprawca oskarży je, że do przemocy doszło właśnie z winy dziecka. Jeżeli sprawcą jest ktoś z bliskich – dziecko może obawiać się rozpadu rodziny i konfliktu pomiędzy ważnymi dla niego osobami, lub utraty swojego ,,przyjaciela”.

  • Ujawnienie

W sytuacji przemocy w domu – dziecko najczęściej powierza sekret osobie spoza domu, na przykład w sytuacji czasowego odizolowania od sprawcy. Najczęściej przemoc ujawniania dzieci w wieku 3-5 lat oraz nastolatki. Dobitnie należy tu podkreślić, iż małe dzieci nie są w stanie kłamać na temat zachowań seksualnych (gdyż nie mają doświadczeń na temat seksu) – jeżeli więc, opisując akty przemocy, stosując słownictwo i wyrażenia nieadekwatne do ich wieku, jest to silna przesłanka potwierdzająca prawdziwość doświadczeń dziecka. Zaufanie, wiara i wsparcie, jakie dziecko powinno dostać w przypadku ujawnienia pierwszych informacji, sprzyja temu, by dziecko powiedziało więcej. Zaprzeczenie, zarzucenie dziecku kłamstwa, będzie sprzyjało wycofaniu dziecka i dalszemu uleganiu mechanizmom przemocy.

            Dziecko jest pod wpływem działania licznych mechanizmów i wewnętrznych konfliktów, utrudniających ujawnienie przemocy. W wyniku mechanizmów dysocjacyjnych, wypierania wspomnień o zachowaniach sprawcy, czy zmian w tożsamości (depersonalizacja, dysocjacyjne zaburzenie tożsamości – zob. artykuł: Dysocjacja strukturalna – jak funkcjonuje osobowość po traumie?), dziecko może nie postrzegać realnie działań sprawcy, żyjąc dwiema alternatywnymi rzeczywistościami, czując lęk oraz poczucie winy i odpowiedzialności. Dziecko może doświadczać również lęku przed tym, że straci jedyną osobę, która jest nim zainteresowana, idealizując sprawcę. Jeżeli sprawca w jakiś sposób uzależnił od siebie całą rodzinę, dziecko może nie chcieć ujawnić tego, co się dzieje z uwagi na troskę i odpowiedzialność np. za stan materialny rodziny.

  • Zaprzeczenie

Po ujawnieniu, sprawcy najczęściej zaprzeczają, wypierając się wszystkiego, oskarżając dziecko o kłamstwa, fantazje i konfabulację, broniąc się swoimi dobrymi stosunkami z dzieckiem oraz jego otoczeniem. Sprawcy niejednokrotnie manipulują sytuacją, próbując przerzucić odpowiedzialność na dziecko, obwiniając je, że samo uwiodło sprawcę, że tego chciało.

            Temat przemocy seksualnej nadal (choć na szczęście, w coraz mniejszym stopniu) pozostaje tematem tabu. Aby nie dopuszczać do kolejnych aktów przemocy wobec dzieci, powinniśmy posiadać wiedzę i rozumieć to, jak działa sprawca oraz to, jak bardzo bezbronne jest dziecko uwikłane w przemocową relację.

Poradnia Perspektywa