Kilka słów o inteligencji emocjonalnej

Inteligencja emocjonalna już od ponad 30 lat jest jedną z popularniejszych psychologicznych koncepcji, wyjaśniających indywidualne różnice w interpersonalnym oraz intrapersonalnym funkcjonowaniu człowieka. Pierwszy raz pojawiła się ona w pracach Jacka Mayera i Petera Saloveya w 1990 roku. Badacze zadawali sobie wtedy szereg pytań: jak to się dzieje, iż jedni rozumieją i kierują swoimi emocjami lepiej, od innych, potrafią się motywować, uspokajać, czy też sprawniej poruszać się w społecznych, subtelnych meandrach relacji? A co ważniejsze: czy można się inteligencji emocjonalnej… nauczyć?

Jednym z modeli przybliżających strukturę inteligencji emocjonalnej, jest mieszany model Bar-On. Postrzegał on EI (ang. emotional intelligence) jako pewien zbiór cech osobowości, niekoniecznie będących umiejętnościami umysłowymi. Wyróżnił on dokładnie pięć obszarów funkcjonowania:

  1. Umiejętności intrapersonalne, widoczne w kluczowych dla EI zdolnościach, a więc emocjonalnej samoświadomości, zwiększonej asertywności, samoobserwacji i wglądzie
  2. Umiejętności interpersonalne, jako kolejny filar EI, to przede wszystkim empatia, społeczna odpowiedzialność i ukierunkowanie na relacje, a także umiejętności pełnienia ról społecznych i współpracy
  3. Zdolności przystosowawcze, powiązane z umiejętnością rozwiązywania problemów i elastycznością w działaniu
  4. Radzenie sobie ze stresem, objawiające się tolerancją na stres, niższą impulsywnością i wyższą kontrolą
  5. Ogólny nastrój, związany z poczuciem szczęścia i generalnym optymizmem

Niewątpliwe najpopularniejszy model EI zaproponował Daniel Goleman (zaprezentowany w jego książce ,,Inteligencja emocjonalna” z 1996 roku), przy czym, podobnie jak było w modelu poprzednim, on również wyróżnił pięć obszarów funkcjonowania. Co więcej, inteligencję emocjonalną określał on swoistym trzonem naszej psychiki, a więc tym, co możemy nazwać charakterem. Według Golemana, na EI składają się:

  1. Znajomość swoich emocji, zauważanie ich i tendencja do kierowania się nimi
  2. Kierowanie emocjami (tak, by były one właściwe i adekwatne np. w postaci zdolności do uspokajania siebie w sytuacjach krytycznych, radzenia sobie w napięciem i irytacją)
  3. Motywowanie siebie (czyli koncentracja na celu i podporządkowanie mu emocji, zdolność do odraczania gratyfikacji, większa kontrola i mniejsza impulsywność)
  4. Rozpoznawanie cudzych emocji (to przede wszystkim empatia, objawiająca się tzw. świadomością empatyczną, a więc rozpoznawaniem emocji u innych i dostrajaniem się do emocjonalnych potrzeb innych ludzi)
  5. Podtrzymywanie relacji (zarządzanie emocjami innych, łatwość wchodzenia w interakcje)

Inni badacze, zajmujący się inteligencją emocjonalną, interpretowali ją jako pewien zbiór zdolności łączący intelekt i emocje człowieka, np. w postaci zdolności do wykorzystywania emocji do wspomagania myślenia i działania (jak w modelu Saloveya i Mayera), czy też pewnej mentalnej kategoryzacji emocji i umiejętności interpretacji stanów emocjonalnych.

Podsumowując, inteligencja emocjonalna jest więc zbiorem kluczowych umiejętności, który może pomagać nam unikać prokrastynacji, lepiej rozumieć samego siebie i swoje emocje, przyczyni się także do większej motywacji do działania i realizowania naszego potencjału, jak również do stworzenia pełniejszej, odpowiadającej naszym emocjonalnym potrzebom, sieci relacji i społecznego wsparcia. Człowiek obdarzony EI funkcjonuje w pewnej harmonii, pomiędzy rozumem i emocjami, mając nad nimi pełną kontrolę, wykorzystując je jako swojego sprzymierzeńca, a nie wroga.

Związki inteligencji emocjonalnej z innymi cechami

Badania potwierdzają, iż EI współwystępuje z takimi wymiarami osobowości jak samoocena, empatia oraz ekstrawersja. Potwierdzony został także pozytywny związek inteligencji emocjonalnej z inteligencją werbalną.

Co ciekawe, badania nie wykazują znaczącego związku inteligencji emocjonalnej z ogólnym ilorazem inteligencji oraz ogólną inteligencją, co wskazuje na jej bardziej specyficzny, odrębny charakter.

Niektóre z badań wskazują, iż inteligencją emocjonalna jest jednym z predyktorów dobrych osiągnięć szkolnych i zawodowych. Zwraca się tutaj uwagę zwłaszcza na jej pewne składowe, takie jak inteligencja intrapersonalna, radzenie sobie ze stresem oraz zdolności adaptacyjne (z modelu Bar-On). Wyższe natężenie inteligencji emocjonalnej sprzyja także ogólnej satysfakcji życiowej, jak również funkcjonuje jako pewien bufor ochronny przed objawami depresji. Wynika to najpewniej z faktu, iż osoby odznaczające się IE mają większą, bardziej rozwiniętą sieć społeczną oraz bliższe, bardziej satysfakcjonujące relacje, zwłaszcza relacje z partnerem, co niewątpliwie przekłada się zarówno na wyższy poziom szczęścia, jak i stanowi ważny zasób, chroniący przed depresją.

Czy inteligencji emocjonalnej można się nauczyć? Inteligencja emocjonalna rozwija się od wczesnej adolescencji (a więc wieku nastoletniego) aż do dorosłości, kiedy to na drodze obserwacji i uczenia się, nabywamy zdolności do radzenia sobie z emocjami i funkcjonowania w relacjach. Nie jest to jednak cecha wrodzona – jak pokazują badania Schutte i jego zespołu, jak najbardziej można doskonalić składające się na nią zdolności poprzez intensywny trening. Służą do tego profesjonalne warsztaty inteligencji emocjonalnej, oraz psychoterapia. Trening EI to tak naprawdę zajęcie na całe życie – wiele z ćwiczeń można bowiem wpleść w swoje codzienne funkcjonowanie. Praktycznym poradom i ćwiczeniom, dotyczącym rozwoju inteligencji emocjonalnej, poświęcony zostanie osobny artykuł.