poradnia 18 March 2025Wyznaczniki pomagania innym – kiedy pomagamy chętniej ?
Przypadki wzajemnej pomocy, także wśród osób nieznajomych, zdarzają się bardzo często w naszym codziennym życiu. Wyobraźmy sobie na przykład taką sytuację: zaczepia nas ktoś, komu rozładował się telefon i potrzebuje naszej pomocy, bowiem musi się z kimś pilnie skontaktować. Okazuje się, że to, czy pomożemy tej osobie, zależy od bardzo wielu czynników, które można podzielić na kilka kategorii: specyfika samej sytuacji, obecność lub brak osób w naszym otoczeniu, charakterystyka osoby potrzebującej pomocy, nasze własne cechy i wartości oraz warunkujące nasze zachowanie czynniki społeczne i kulturowe.
- Sytuacja pomagania, obecność i postępowanie innych
Kiedy w sytuacji pomocy, widzimy wokół siebie wielu innych ludzi, możemy paść ofiarą zjawiska zwanego ,,niewiedza wielu”. Polega ono na tym, iż świadkowie jakiegoś zdarzenia dochodzą do wniosku, że najwyraźniej nic się nie stało, z powodu obserwowania swojego wzajemnego braku reakcji. Jest to zgodne z efektem obojętnego przechodnia, zgodnie z którym im większa liczba świadków jakiegoś krytycznego zdarzenia, tym mniejsza jest szansa, że ofierze zostanie udzielona pomoc. Wytłumaczeniem tego jest fakt, iż duża ilość świadków sprzyja rozproszeniu i rozmyciu się odpowiedzialności – każda z tym osób w mniejszym stopniu czuje się odpowiedzialna za pomoc ofierze: ,,Przecież są tam też inni ludzie, nie pomogę ja, to na pewno pomogą oni”. Problem pojawia się wtedy, gdy w ten sam sposób pomyślą wszyscy świadkowie…
Co ciekawe, obecność innych wpływa na nas inaczej, gdy są to ludzie, których znamy – z uwagi na to słabnie lęk przed ekspozycją, tendencja do oceniania innych, jak również nie skupiamy się aż tak bardzo na realizowaniu reguły wzajemności.
Obecność innych może wpływać na nas także za pomocą mechanizmu modelowania – zaobserwowanie innej, prospołecznie postępującej osoby wzmaga skłonność do pomagania, z drugiej strony jednak, jeśli obserwujemy brak reakcji – my także nie będziemy skłonni do pomocy (wracamy do efektu obojętnego przechodnia).
Istotne znaczenie ma także to, czy pomoc obostrzona jest jakimiś karami lub nagrodami – pomoc pojawia się i nasila pod wpływem nagród, zanika natomiast pod wpływem kar.
- Osoba biorąca (potrzebująca pomocy) – komu pomagamy chętniej?
Chętnie pomożemy osobie, która charakteryzuje się poniższymi cechami:
- jest członkiem naszej grupy (jednej z wielu grup społecznych, do której należymy: jest obywatelem tego samego kraju, pracuje w tej samej branży lub firmie, jest tego samego wyznania itp.)
- w jakiś sposób jest podobna do nas (podobna fizycznie, ma podobny ubiór itp.)
- jest dla nas atrakcyjna fizycznie
- wcześniej wyświadczyła nam już jakąś pomoc lub przysługę (realizujemy więc regułę wzajemności)
- istotne znaczenie ma także wiek osoby – chętniej pomagamy dzieciom i osobom starszym
- Osoba pomagająca – kto pomaga najczęściej?
Podstawową właściwością osoby wykazującej silniejsze tendencje do pomagania są zinternalizowane normy, które nakazują pomagać i zachowywać postawę altruistyczną. Osoby te mają bardzo wysoko w swojej hierarchii wartości pomoc drugiemu człowiekowi i w naturalny sposób są również otwarci i pozytywnie nastawieni do innych. Z uwagi na swój najczęściej bezpieczny styl przywiązania, są bardziej zainteresowani ludźmi i światem, wykazując podstawowe przekonania, zgodnie z którymi ludzie są raczej życzliwi i przyjacielsko nastawieni. Oczywiście, sama chęć pomocy nie wystarczy – częściej pomagają osoby, które są pewne swoich kompetencji dotyczących udzielanej pomocy (nie czując lęku przed zaszkodzeniem osobie poszkodowanej). Wykazują także pewną emocjonalną specyfikę – najczęściej na wysokimi poziomie jest u nich zarówno empatia emocjonalna jak i empatia poznawcza, a także emocjonalna wrażliwość i reaktywność. Co ciekawe, nawet nasz nastrój w sytuacji pomagania może wpłynąć na to, jak chętnie komuś pomożemy – przy pozytywnym nastroju, pozytywniej widzimy również osobę biorcy pomocy, jesteśmy skoncentrowani na swoich normach i wartościach. Negatywny nastrój zaś ukierunkowuje naszą pomoc raczej na samego siebie – pomagamy innym, ale robimy to, aby ta pomoc poprawiła nam nasz własny nastrój nastrój. Niekiedy odczuwane poczucie winy także może być silnym motywatorem, pchającym nas do pomagania. Inną sprawą jest nieoczywisty wpływ płci osoby pomagającej: mężczyźni pomagają chętniej w nagłych sytuacjach, z kolei kobiety częściej są skore do pomocy długotrwałej np. przy opiece nad starszą osobą.
- Różnice kulturowe i społeczne
Ewentualne różnice społeczne w tendencji do niesienia pomocy, występujące pomiędzy różnymi kulturami, wynikają z różnego usytuowania tych społeczeństw na wymiarze indywidualizm-kolektywizm. Społeczeństwa bardziej kolektywne (występujące np. w Azji, Afryce czy Ameryce Południowej), a więc znacznie bardziej skoncentrowane społecznie, postrzegające się przede wszystkim jako część systemu społecznego, w którym chcieliby być w jakiś sposób użyteczni i przydatni, w naturalny sposób wykazują silniejsze tendencje do pomagania. Odwrotnie, mieszkańcy społeczeństw indywidualistycznych (państw Europy Zachodniej czy Ameryki Północnej), postrzegając siebie przede wszystkim jako indywidualne, autonomiczne jednostki, co niejednokrotnie przekłada się na niższą, spontaniczną chęć pomocy niż jest to obserwowane w kulturach nastawionych kolektywnie.
Ponadto, obserwuje się nieco większą szansę otrzymania pomocy w mniejszych miastach (w porównaniu do metropolii), w którym ludzie częściej się znają i naturalnie są dla siebie nieco bliżsi, silniej utożsamiając się ze swoją ,,małą ojczyzną”.
