Osobowość twórcy i jego środowisko – co pozwala być bardziej kreatywnymi?

W dzisiejszym artykule kontynuujemy temat twórczości, opierając się w dalszym ciągu na czteroaspektowym paradygmacie twórczości Rhodes i Mooney (zob. art. Czteroaspektowy paradygmat twórczości: proces twórczy i jego wytwór). Skoncentrujemy się na osobie twórcy i kształtującym ją środowisku, próbując odpowiedzieć na pytania – jakimi specjalnymi cechami psychologicznymi odznaczają się artyści oraz jakie właściwości środowiska sprzyjają lub przeszkadzają w pracy kreatywnej?

Jak nasze otoczenie może uczynić nas bardziej kreatywnymi ludźmi?

Rozpoczynając od wpływu środowiska na kreatywność, możemy wymienić szereg zmiennych i właściwości otoczenia, wpływających pozytywnie lub negatywnie na działania twórcze.

Co wpływa POZYTYWNIE na twórczość?

  • konfliktowość w zespole – wbrew pozorom, konflikty i rozbieżności zdań w zespole, pracującym nad jakimś twórczym projektem, mogą przełożyć się pozytywnie na kreatywność. Dzieje się tak tylko w przypadku, gdy mamy do czynienia z umiarkowaną liczbą rozbieżnych opinii, które zderzane są w konstruktywny, kulturalny sposób. Jeżeli konfliktów jest zbyt dużo, lub wkraczają one w sferę interpersonalną i osobistą, wpływa to zdecydowanie negatywnie na twórczość całego zespołu.
  • poczucie bezpieczeństwa – tylko osoby mające poczucie ,,psychicznego bezpieczeństwa” są w stanie podejmować ryzyko i wychodzić poza swoją strefę komfortu.Jeżeli zespół ma poczucie, czy też przekonanie, że może podjąć ryzyko, zdecydowanie przekłada się to nie tylko na innowacyjne pomysły i działania, ale także na zwiększoną osobistą satysfakcję.
  • polecenia i zachęty – Czy da się być nieco bardziej kreatywnym na zawołanie? Wyniki badań potwierdzają, że tak! Samo polecenie ludziom, aby byli bardziej kreatywni, polepsza ich sprawność myślenia dywergencyjnego i podnosi twórczość ich wytworów (choć efekt ten jest najsilniejszy dla ludzi, którzy naturalnie cechują się kreatywnym sposobem myślenia).
  • normy i wartości społeczne, zwłaszcza te dotyczące twórczości. Ludzie wychowujący się w środowisku ceniącym i pielęgnującym twórczość, wyrastają zwykle na osoby bardziej twórcze niż ci, którzy dorastają w środowisku, gdzie twórczość nie odgrywa aż tak istotnej roli (a tym bardziej, jeśli jest tam karana).
  • Amabile i Gryskiewicz, badając środowiska pracownicze i wpływ różnych czynników na kreatywność zawodową, wyróżniły osiem takich aspektów: odpowiedni zakres swobody, ambitna praca, odpowiednie zasoby, wspierający zwierzchnik, różnorodni i komunikatywni współpracownicy, uznanie, poczucie współpracy i organizacja sprzyjająca kreatywności. Szczególnie ważne dla kreatywności wśród podwładnych w miejscu pracy jest wsparcie ze strony lidera, opierające się na inspirowaniu,wyrażaniu uznania i emocjonalnego wsparcia.

Co wpływa NEGATYWNIE na kreatywność?

Zgodnie z badaniami Amabile i Gryskiewicz, czynniki powstrzymujące kreatywność to:

  • presja czasu,
  • zbyt wiele oceniania i krytyki,
  • nacisk na utrzymanie status quo (bez możliwości przekraczania swoich dotychczasowych granic)
  • zbyt wiele działań organizacyjnych i przygotowawczych (a zbyt mało działań dotyczących samego zadania).
  • wydarzenia zewnętrzne, takie jak redukcja zatrudnienia, nadmiar stresu, złe warunki fizyczne, także mogą negatywnie wpływać na kreatywność w miejscu pracy.

Osobowość twórcy – co kryje się we wnętrzu artysty?

  1. Wiek – Simonton w swoich badaniach na słynnych twórcach, w których próbował ustalić związek pomiędzy wiekiem a osiągnięciami twórczymi, dostrzegł następującą zależność. Najczęściej pierwsza poważna twórczość pojawiała się około 20 roku życia, podczas gdy kulminacja kreatywności miała miejsce w okolicach 40 roku życia, po którym to roku stopniowo malała.
  2. Wielu badaczy wskazuje na bezpośredni lub pośredni związek twórczości z kolejnością urodzeń. Najczęściej to dzieci pierworodne osiągają szeroko rozumiany sukces (choć sukces może, ale i nie musi, iść w parze z kreatywnością). Inne badania dowodzą, że choć dzieci pierworodne częściej osiągają jakąś formę władzy i sukcesu, to te urodzone później wydają się bardziej otwarte na nowe, niestandardowe doświadczenia i idee, co ma z pewnością przełożenie na ich kreatywność.
  3. Cechy osobowości

Jedną z teorii wymieniających konkretne cechy charakteryzujące twórców, jest tzw. ,,inwestycyjna teoria twórczości” Sternberga i Lubarta. Wymieniają oni 6 zmiennych, których różne warianty pozwalają przewidywać wysoką lub niską kreatywność danej osoby. Są to: inteligencja, wiedza, osobowość, środowisko (sprzyjające), motywacja i sposób myślenia.

Inna teoria – komponentowy model twórczości Amabile – wymienia trzy komponenty niezbędne do tego, byśmy mogli mówić o twórczości. Są to: umiejętności istotne dla danej dziedziny (wiedza, biegłość, predyspozycje), umiejętności istotne dla kreatywności (cechy takie jak otwartość, samodyscyplina, tolerancja ryzyka) oraz motywacja zadaniowa (wewnętrzna).

Z kolei zgodnie z koncepcją Galesona, wyróżniamy dwa typy cyklów życiowych, do których możemy zaliczyć poszczególnych artystów. Pierwszy to typ odkrywców, którzy szybko dojrzewają i wydają się młodymi geniuszami i naturalnymi talentami w swoich dziedzinach. Drugi natomiast to typ poszukiwaczy, którzy szczyt swoich osiągnięć osiągają znacznie później, po wielu latach twórczych starań.

            Na sam koniec warto wspomnieć także o tym, iż przy omawianiu zarówno cech twórców i ich środowiska, nie możemy zapomnieć o swoistych interakcjach określonych właściwości otoczenia i cech osobniczych, które dodatkowo komplikują sprawę.

            Przykładowo, szeroki zakres uwagi twórców generalnie sprzyja twórczym działaniom, chyba, że zachodzą one w otoczeniu pełnym rozpraszającego hałasu (wtedy ich ,,szeroka uwaga”, wyłapująca wszystkie dźwięki z otoczenia, staje się ich przekleństwem, przekładając się na zmniejszoną kreatywność). Co ciekawe, inne badania udowodniły, że choć hałas (nawet niewielki) nie zakłóca działania samego intelektu i funkcji poznawczych, to działa negatywnie na pracę na skojarzeniach, upośledzając kreatywność.

Poradnia Perspektywa